సంస్కృత వ్యాకరణ సమస్యను చేధించిన రిషి రాజ్‌పోపట్‌

పాణిని మెటా రూల్ అంటే ఏమిటి?
వివాదాల విషయంలో పాణిని ఒక మెటా-రూల్‌ను రాశారు, దీనిని పండితులు ఇలా అర్థం చేసుకున్నారు: “సమాన బలంతో కూడిన రెండు నియమాల మధ్య వైరుధ్యం ఏర్పడినప్పుడు, అష్టాధ్యాయి వరుస క్రమంలో వచ్చే నియమం గెలుస్తుంది.”

రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ నియమాలు వర్తింపజేసినప్పుడు వివాదాస్పద సందర్భాల్లో, అస్తాధ్యాయి వరుస క్రమంలో వచ్చే నియమం వర్తిస్తుందని పండితులు నిర్ధారించారు. ఇది తరచుగా పాణిని మునుపటి నియమాలకు విరుద్ధంగా తప్పు పదాలకు దారితీసింది. అయితే, ఈ వైరుధ్యాలు చాలా అరుదు కాబట్టి పండితులు వాటిని మినహాయింపులుగా భావించారు.

కానీ పాణిని దాదాపుగా పరిపూర్ణమైన, అత్యంత తార్కికమైన నియమాల సమితిని వ్రాసినందున మెటా-రూల్ పండితులను గందరగోళానికి గురిచేసింది.  ఇది అరుదుగా ఏదైనా విరుద్ధమైన లేదా తప్పు పదాలకు దారితీసింది. అయినప్పటికీ మెటా-రూల్ చేసింది.

ఉదాహరణకు, “దేవుని నుండి” అనే పదం “దేవ”, “భిస్” అనే రెండు పదాలను కలిగి ఉంటుంది. రెండు పదాలను కలపడానికి, అస్తాధ్యాయి రెండు నియమాలు వర్తిస్తాయి – “భిస్”పై నియమం 7.1.9,  “దేవ”పై నియమం 7.3.103. మెటా-రూల్ ప్రకారం, తర్వాత వచ్చే నియమం వర్తింపజేయాలి, అంటే, 7.3.103. ఏది ఏమైనప్పటికీ, ఇది “దేవేభిః” అనే తప్పు పదానికి దారి తీస్తుంది, అయితే 7.1.9 నియమం ఆధారంగా సరైన సంస్కృత పదం “దేవయ్య”.

కేంబ్రిడ్జ్ పీహెచ్‌డీ పండితుడు రిషి అతుల్ రాజ్‌పోపట్ పాణిని 2,500 ఏళ్ల సంస్కృత వ్యాకరణ సమస్యకు పరిష్కారాన్ని కనుగొనే ముందు దాదాపు ఒక సంవత్సరం పాటు పనిచేశాడు. యురేకా క్షణంలో, పాణిని ఒక పదంలోని “తరువాత” వైపు సూచించినట్లు రాజ్‌పోపట్‌కు అనిపించింది. రాజ్‌పోపట్ తన సిద్ధాంతాన్ని మరింత పరిశోధించినప్పుడు, అతను పాణిని మెటా-రూల్ కు సరైన వివరణను కనుగొన్నాడు: సంఘర్షణల సందర్భాలలో, పదం కుడి వైపున వర్తించే నియమం చాలా ముఖ్యమైనది.