సంఘ శాఖలలో జాతీయ జెండాకు వందనం

స్వతంత్ర పోరాటంలో ఆర్ఎస్ఎస్ – 2

డా. శ్రీరంగ్ గాడ్‌బోలే

డిసెంబర్ 1929లో, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ లాహోర్ సెషన్ పూర్ణ స్వరాజ్ లేదా సంపూర్ణ స్వాతంత్ర్య లక్ష్యాన్ని ఆమోదించింది.  26 జనవరి 1930ని పూర్ణ స్వరాజ్ దినోత్సవంగా పాటించాలని పిలుపునిచ్చింది.

ఇప్పటి వరకు కాంగ్రెస్‌కు డొమినియన్‌ హోదానే లక్ష్యంగా ఉండేది. సంపూర్ణ స్వాతంత్య్రానికి ఎల్లప్పుడూ బలమైన మద్దతుదారుగా ఉన్న హెడ్గేవార్ చాలా సంతోషించాడు. 21 జనవరి 1930 నాటి అన్ని సంఘ శాఖలకు ఇచ్చిన ఆదేశంలో, హెడ్గేవార్ ఇలా వ్రాసారు: “26/1/1930న, రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్‌లోని అన్ని శాఖలు తమ తమ శాఖల స్వయంసేవకుల సమావేశాలను తమ, తమ సంఘ స్థానాలలో నిర్వహించాలి. భగవా అనే జాతీయ జెండాకు వందనం చేయండి, స్వాతంత్ర్యం అంటే ఏమిటి? ఈ లక్ష్యాన్ని తమ ముందు ఉంచుకోవడం ప్రతి భారతీయుడి కర్తవ్యం గురించి ఉపన్యాసాల ద్వారా వివరించండి.  స్వాతంత్ర్య లక్ష్యాన్ని సాధించినందుకు కాంగ్రెస్‌ను అభినందిస్తూ కార్యక్రమాన్ని ముగించండి” ( సంఘ్ ఆర్కైవ్స్, హెడ్గేవార్ పత్రాలు, స్వయంసేవక్‌కి డా. హెడ్గేవార్ వ్రాసిన లేఖ – 21 జనవరి 1930).

హెడ్గేవార్ ఆలోచనను ఎవరైనా గ్రహించినట్లయితే, స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో సంఘ్ ఏమి చేసిందనే ప్రశ్న అనవసరంగా మారుతుంది. ఇప్పుడు అటవీ సత్యాగ్రహం వైపు వెళ్దాం.

శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం

భవిష్యత్ భారత రాజ్యాంగం స్వభావాన్ని కన్వెన్షన్ పార్లమెంట్ లేదా రౌండ్ టేబుల్ కాన్ఫరెన్స్ ద్వారా చర్చించాలి. బదులుగా, బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం 8 నవంబర్ 1927న భావి భారత రాజ్యాంగాన్ని రూపొందించడానికి సైమన్ కమిషన్ రాజ్యాంగాన్ని ప్రకటించింది. ఒక్క భారతీయుడు కూడా సభ్యుడు లేని ఈ కమిషన్‌ను పార్టీలతో సంబంధం లేకుండా భారతీయులందరూ వ్యతిరేకించారు.

ఈ నేపథ్యంలో, 1928 ఆగస్టు 28 నుంచి 31 వరకు లక్నోలో సమావేశమైన అఖిలపక్ష సమావేశం, తాను నియమించిన మోతీలాల్ నెహ్రూ కమిటీ రూపొందించిన రాజ్యాంగాన్ని ఏకగ్రీవంగా ఆమోదించింది. ఏది ఏమైనప్పటికీ, బ్రిటిష్ వారి నుండి తక్షణ డొమినియన్ హోదాకు ఎటువంటి హామీ లభించనప్పుడు, కాంగ్రెస్ తన లాహోర్ సెషన్‌లో (డిసెంబర్ 1929) “ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసిన కేంద్ర, ప్రావిన్షియల్ లెజిస్లేచర్‌లు, కమిటీల పూర్తి బహిష్కరణ”ను పరిష్కరించి,

“అఖిల భారత కాంగ్రెస్ కమిటీ తగిన సమయం అనుకున్నప్పుడు పన్నులు చెల్లించకుండా శాసనోల్లంఘన కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించేందుకు అధికారం ఇచ్చింది”.  లాహోర్ కాంగ్రెస్‌లో పూర్ణ స్వరాజ్ తీర్మానం కూడా ఇలా పేర్కొంది, “భారతదేశం ఆర్థికంగా నాశనమైంది. మన ప్రజల నుండి వచ్చే ఆదాయం మన ఆదాయానికి అన్ని నిష్పత్తిలో లేదు. మన సగటు ఆదాయం రోజుకు ఏడు పైసలు (రెండు-పెన్సుల కంటే తక్కువ), మనం చెల్లించే భారీ పన్నులలో 20 శాతం రైతుల నుండి వచ్చిన భూ ఆదాయం నుండి , 3 శాతం ఉప్పు పన్ను నుండి సేకరించ బడుతుంది. పేదల మీద అత్యంత భారంగా” (ఆర్ సి .మజుందార్, హిస్టరీ ఆఫ్ ది ఫ్రీడమ్ మూవ్‌మెంట్ ఇన్ ఇండియా వాల్యూం 3, ఫిర్మా కె  ముఖోపాధ్యాయ, కలకత్తా, ప్రచురణ తేదీ తెలియదు, పేజీలు.326, 331).

1930 ఫిబ్రవరి 14, 15 తేదీల్లో జరిగిన సమావేశంలో కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ శాసనోల్లంఘన ఉద్యమాన్ని ఛేదించేందుకు గాంధీకి అధికారం ఇచ్చింది. తనతో పాటు 79 మంది పురుష, స్త్రీ సత్యాగ్రహీలను తీసుకొని, గాంధీ 24 రోజుల్లో 241 మైళ్ల దూరం నెమ్మదిగా యాత్ర పూర్తి చేసి దండి వద్ద సముద్రానికి చేరుకున్నారు. 6 ఏప్రిల్ 1930న, గాంధీ సముద్రపు అలల ద్వారా మిగిలిపోయిన ఉప్పును తీసుకొని ఉప్పు చట్టాన్ని ఉల్లంఘించారు. ఈ చట్టం దేశవ్యాప్తంగా తీవ్ర ఆదరణ పొందింది. చాలా చోట్ల ఉప్పు చట్టాలు ఉల్లంఘించారు.  నగరాల్లో కూడా ఉప్పు తయారు చేశారు. సామూహిక అరెస్టులు,  ఇతర అణచివేతలు జరిగాయి.   అరవై వేల మంది రాజకీయ ఖైదీలను జైళ్లలో ఉంచారు (మజుందార్, పేజీలు 334, 338).

అటవీ సత్యాగ్రహం
ఉప్పు సత్యాగ్రహంకు సెంట్రల్ ప్రావిన్సులు, బేరార్‌లలో  పరిమిత స్పందన మాత్రమే లభించింది.  సెంట్రల్ ప్రావిన్సులు నాగ్‌పూర్, వార్ధా, చందా లేదా ప్రస్తుత చంద్రపూర్, భండారా జిల్లాలతో కూడిన మరాఠీ మాట్లాడే నాగ్‌పూర్ డివిజన్‌ను కలిగి ఉన్నాయి. సెంట్రల్ ప్రావిన్స్‌లోని హిందీ మాట్లాడే ప్రాంతంలో నర్మదా (నిమర్, హోషంగాబాద్, నర్సింహాపూర్, బేతుల్, చింద్వారా జిల్లాలు), జబల్‌పూర్ (జబల్‌పూర్, సాగర్, దామో, సియోని , మాండ్లా జిల్లాలు) , ఛత్తీస్‌గఢ్ (రాయ్‌పూర్, బిలాస్‌పూర్, జిల్లాలు) మూడు విభాగాలు ఉన్నాయి. బేరార్ (ప్రస్తుత విదర్భ) విభజనలో అమరావతి, యవత్మాల్, అకోలా, బుల్దానా జిల్లాలు ఉన్నాయి.

ఈ ప్రాంతాలలో ఉప్పు పని లేదా సముద్ర తీరం వంటివి  లేవు. సత్యాగ్రహంలో భాగంగా, దహిహండ (జిల్లా. అకోలా), భామోద్ (జిల్లా. అమరావతి) అనే రెండు గ్రామాలలోని ఉప్పునీటి బావుల నుండి 13 ఏప్రిల్ 1930న మొదటిసారిగా ఉప్పు తయారు చేశారు. బేరార్‌లోని ఉప్పు సత్యాగ్రహం 13 మే 1930 వరకు కొనసాగింది (కె.కె.చౌదరి, ఎడిషన్. స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ చరిత్రకు ఆధార సమాచారం, శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం, ఏప్రిల్-సెప్టెంబర్ 1930, వాల్యూమ్. XI, గెజిటీర్స్ డిపార్ట్‌మెంట్, మహారాష్ట్ర ప్రభుత్వం, బొంబాయి, 1990, . 873, 921).

ఉప్పు తయారీలో ఉన్న ఇబ్బందులను అధిగమించడానికి, సెంట్రల్ ప్రావిన్సులు , బెరార్ వంటి ప్రావిన్సులు ఇతర అణచివేత చట్టాలను లక్ష్యంగా చేసుకున్నాయి. భారత అటవీ చట్టం, 1927 బేరార్‌లోని రైతులపై ప్రత్యేకించి అణచివేతకు గురిచేసింది. ఇప్పటివరకు, కలప, ఇతర అటవీ-ఉత్పత్తి, పశువుల మేతపై పరిమితి లేదా పన్ను లేదు. అడవులను విస్తరింపజేసి రక్షించే నెపంతో ప్రభుత్వం అడవులపై నియంత్రణ విధించడంతో ఈ పరిస్థితి మారిపోయింది.

రైతుల ప్రయోజనాలను పట్టించుకోకుండా ప్రభుత్వం తన ఖజానా నింపుకోవాలనుకున్నది. అడవులలో గడ్డి కోయడం, పశువులను మేపడం నిషేధించడంతొ పశువుల మేత కొరత ఏర్పడి, దాని ఖరీదు పెరిగింది. అటవీ అధికారులు తమ దురహంకారంతో పరిస్థితిని మరింత తీవ్రతరం చేశారు.  ప్రావిన్షియల్ కౌన్సిల్‌లో, బహిరంగ సభలలో ప్రభుత్వానికి ప్రాతినిధ్యం వహించినా ప్రయోజనం లేకుండా పోయింది.

వేరే మార్గం లేకుండా, బేరార్‌లోని శాసనోల్లంఘన ఉద్యమాన్ని పర్యవేక్షించడానికి ఏర్పడిన బెరార్ వార్ కౌన్సిల్ నిషేధిత అడవిలో లైసెన్స్ లేకుండా గడ్డిని కత్తిరించడం ద్వారా అటవీ చట్టాన్ని ఉల్లంఘించాలని నిర్ణయించింది. మాధవ్ శ్రీహరి అలియాస్ బాపూజీ అనీ 10 జూలై 1930న పుసాద్ (జిల్లా. యవత్మాల్)లో సత్యాగ్రహిల మొదటి బ్యాచ్‌కు నాయకత్వం వహించాల్సి ఉంది (చౌదరి, పేజీ. 957).

హింగన్‌ఘాట్‌లో రాజకీయ దోపిడీ
ఇంత గందరగోళం జరుగుతున్న  సమయంలో  హెడ్గేవార్ ఎక్కడ ఉన్నారు? హెడ్గేవార్ ఆగష్టు 1908 నుండి బ్రిటీష్ వారి నిఘాలో ఉన్నారు. ఆయన 1925లో సంఘాన్ని ప్రారంభించిన తర్వాత కూడా డిటెక్టివ్‌లు ఆయనను వెంటాడుతూనే ఉన్నారు. 1926 నాటికి, నాగ్‌పూర్, వార్ధాలలో సంఘ్ శాఖలు బాగా పనిచేయడం ప్రారంభించాయి. ఈ సమయంలో, హెడ్గేవార్ విప్లవాత్మక సహచరులను తిరిగి తీసుకురావడానికి ఒక ప్రణాళిక రూపొందించారు.

వారు వాస్తవానికి సెంట్రల్ ప్రావిన్సులకు చెందినవారు అయినప్పటికీ పంజాబ్‌లో చిక్కుకుపోయారు. వ్యక్తులను, సామగ్రిని తిరిగి తీసుకురావడానికి ఈ ప్రణాళికను హెడ్గేవార్ సహచరులు దత్తాత్రయ దేశ్‌ముఖ్, అభాద్, మోతీరామ్ శ్రవణే రూపొందించారు. 1926-27లో ప్రారంభించారు. హెడ్గేవార్ విప్లవ కామ్రేడ్ గంగా ప్రసాద్ పాండే ఈ ఆపరేషన్‌కు ఇన్‌ఛార్జ్‌గా ఉన్నారు.

ఈ పథకం అమలయ్యాక, పాండే అనారోగ్యానికి గురై 1927లో వార్ధాకు వచ్చాడు. ఆత్మరక్షణ కోసం తన వద్ద ఉంచుకున్న పిస్టల్ అతని స్నేహితుడి చేతిలో పడింది. 1928లో, హింగన్‌ఘాట్‌లోని (జిల్లా. వార్ధా) రైల్వే స్టేషన్‌లోని ప్రభుత్వ ఖజానా చెస్ట్‌పై దాడి చేసేందుకు ప్రయత్నించారు. ఈ రాజకీయ దోపిడీకి పిస్టల్‌ను ఉపయోగించినట్లు వార్తాపత్రికలు నివేదించాయి.

ఆ పిస్టల్ తనదేనని తెలిసి పాండే దానిని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. పిస్టల్  జాడ దర్యాప్తు అతని వైపుకు దారితీస్తుందని గ్రహించిన హెడ్గేవార్,  తన కుడిభుజం  హరికృష్ణ అలియాస్ అప్పాజీ జోషి (సెంట్రల్ ప్రావిన్సుల కాంగ్రెస్ కమిటీ కార్యదర్శి, అఖిల భారత కాంగ్రెస్ కమిటీ సభ్యుడు, వార్ధా జిల్లా సంఘచాలక్) తో కలసి ఓ రాత్రి పాండే వద్దకు వెళ్లారు. ఇద్దరూ పిస్టల్ బాధ్యతలు తీసుకున్నారు.  హెడ్గేవార్ వేచి ఉన్న డిటెక్టివ్‌ను తోసివేసారు.  ఇద్దరూ చీకటిలోకి పారిపోయారు.

అప్పటి నుండి, హెడ్గేవార్, అప్పాజీ జోషిలపై  గట్టి నిఘా ఉంచారు.  వారి ఇళ్లపై ఓ కన్నువేసి ఉండడమే  కాకుండా సంఘ శాఖలలో, ఇతర ప్రాంతాలలో వారి కార్యకలాపాలను నిశితంగా పరిశీలించారు. వారిని కలవాలంటేనే ప్రజలు భయపడ్డారు. 1930 ప్రారంభంలో, డిప్యూటీ సూపరింటెండెంట్ ఆఫ్ పోలీస్ అప్పాజీని పిలిచారు. అతను అప్పాజీతో, “మీరు కాంగ్రెస్‌లో ఉన్నప్పటికీ, మీరు సత్యాగ్రహంలో పాల్గొనరు, కానీ  శాఖలకువెడుతున్నారు. మీరు యువకులు, తీవ్రమైన అభిప్రాయాలను కలిగి ఉన్నారు. హెడ్గేవార్ నాయకత్వం విప్లవాత్మకమైనది. మీరు సత్యాగ్రహంలో పాల్గొననందున, మీకు అహింసపై నమ్మకం లేదని ప్రభుత్వం ఎందుకు అనుమానించకూడదు? మీ దగ్గర మొత్తం మెటీరియల్ (ఆయుధాలు) ఉన్నాయి. మా దగ్గర సమాచారం ఉంది” అని చెప్పారు.

అందుకు అప్పాజీ దీటుగా, “ఇది నిజమైతే, మీరు మాపై నిఘా ఉంచి దాన్ని కనుగొంటామని మీరు అనుకుంటున్నారా? నువ్వు ఆడుతున్న ఈ డ్రామా అంతా ఆపు!” అంటూ హెచ్చరించారు. అప్పాజీ వైఖరి ఆశించిన ప్రభావాన్ని చూపింది. హెడ్గేవార్, అప్పాజీలపై నిఘా సడలింది. హింగన్‌ఘాట్ రాజకీయ దోపిడీ కేసుకు సంబంధించి కోర్టు విచారణ పూర్తయింది. నిందితులకు శిక్ష విధించారు.

తాను ఇకపై విప్లవకారుడిని కాదని ప్రభుత్వానికి చూపించడం హెడ్గేవార్‌కు అత్యవసరం అయింది. మొత్తం ఉదంతంపై తెర తీయాల్సిన సమయం వచ్చిందని అప్పాజీ భావించారు. 1930 ఫిబ్రవరిలో హెడ్గేవార్‌కు రాసిన లేఖలో, అప్పాజీ జాగ్రత్తగా చర్చించిన తర్వాత, సత్యాగ్రహంలో పాల్గొనాలని నిర్ణయించుకున్నట్లు రాశారు. దీనికి, సంఘ్ ఓటిసి  శిబిరం తర్వాత నిర్ణయం తీసుకుంటానని హెడ్గేవార్ బదులిచ్చారు.

శిబిరం తర్వాత, అప్పాజీ మళ్లీ హెడ్గేవార్‌కు మరో లేఖ రాశారు. అప్పాజీ ఆరోగ్యం, స్వంత బిజీ షెడ్యూల్‌ను ఉటంకిస్తూ, హెడ్గేవార్ వెంటనే తన సమ్మతిని ఇవ్వలేదు. కానీ అప్పాజీ మరోసారి హెడ్గేవార్‌కు లేఖ వ్రాయడంతో వెంటనే తన సుముఖతను తెలియజేశారు. ఇద్దరూ కలుసుకొని, చివరకు సత్యాగ్రహంలో పాల్గొనాలని నిర్ణయించుకున్నారు (సంఘ్ ఆర్కైవ్స్, హెడ్గేవార్ పత్రాలు, నానా పాల్కర్\హెడ్గేవార్ నోట్స్ – 5; అప్పాజీ జోషి హెడ్గేవార్ జీవిత చరిత్ర రచయిత నారాయణ్ హరి అలియాస్ నానా పాల్కర్‌కు వివరించినట్లు).