అంకితా దేశ్కర్
1910లో, నాగ్‌పూర్‌లోని ఒక ఇల్లు శిథిలావస్థకు చేరుకుంది. పైకప్పు లీక్ అవుతుంది. పగుళ్ల ద్వారా గడ్డి మొలకెత్తింది. దానితో కొన్ని మరమ్మతులు నిరంతర ఉపయోగం కోసం చేశారు. 15 సంవత్సరాల తరువాత, డాక్టర్ కేశవ్ బలిరాం హెడ్గేవార్ పూర్వీకుల ఇల్లు అయిన ఈ ఇంట్లో రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ (ఆర్ఎస్ఎస్)ను అధికారికంగా విజయదశమి, 27 సెప్టెంబర్ 1925న స్థాపించారు.
డాక్టర్ హెడ్గేవార్ ఏప్రిల్ 1, 1889న జన్మించిన ఇల్లు ఒకప్పుడు శిథిలావస్థకు చేరుకుంది. కూలిపోయే అంచున ఉంది. హెడ్గేవార్ కుటుంబం దాదాపు 150 సంవత్సరాలుగా ఈ ఇంట్లో నివసించింది. ఆయన తాత నరహర్ శాస్త్రి ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని కందకుర్తి నుండి నాగ్‌పూర్‌కు మారినప్పటి నుండి ఆ ఇల్లు కుటుంబపు నిరాడంబరమైన ఆదాయాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
ప్లేగులో ఆయన తల్లిదండ్రులు మరణించిన తర్వాత, యువ కేశవ్, ఆయన సోదరుడు సీతారాం తరచుగా ఆకలితో ఉండేవారు. చిరిగిన బట్టలు ధరించేవారు. పూజారిగా సీతారాం చిన్న సంపాదనతో జీవించేవారు. తమ పరిస్థితిని దృష్టిలో ఉంచుకొని, ఇంటిలో కొంత భాగాన్ని అద్దెకు ఇచ్చారు.
నిరాడంబరంగా ఉన్నప్పటికీ, ఇల్లు కార్యకలాపాల కేంద్రంగా ఉండెడిది. ఇందులో హెడ్గేవార్ అన్నయ్య మహాదేవ శాస్త్రి నిర్వహించే అఖాడా (సాంప్రదాయ వ్యాయామశాల) ఉంది. ఆయన అక్కడ పొరుగు యువతకు శిక్షణ ఇచ్చారు. డాక్టర్ హెడ్గేవార్ కోల్‌కతా నుండి తిరిగి వచ్చిన తరువాతి సంవత్సరాల్లో, ఇది భావుజీ కావ్రే వంటి సహచరులతో విప్లవాత్మక చర్చలకు కేంద్రంగా మారింది.
తర్వాత, 1925లో ఆర్ఎస్ఎస్ ఏర్పాటు గురించిన మొదటి ప్రకటనతో సహా సమావేశాలను ఇక్కడే నిర్వహించేవారు. రాజకీయ తరగతులు, పండుగలు వంటి ప్రారంభ సమావేశాలను కూడా ఇక్కడ నిర్వహించారు. ఇల్లు అల్లకల్లోలం లేకుండా లేదు. 1927లో మతపరమైన అల్లర్ల సమయంలో, దానిని లక్ష్యంగా చేసుకున్నారు. రాళ్ళు, మండుతున్న కాగడాలను దాని పైకప్పుపై విసిరారు. అయినప్పటికీ ఇది హెడ్గేవార్ జీవితానికి ప్రతీకాత్మక, ఆచరణాత్మక కేంద్రంగా మిగిలిపోయింది.
ఆయన జన్మస్థలం, ఆయన నివాసం, పోరాట స్థలం, ఆర్ఎస్ఎస్ జన్మస్థలగా నెలకొంది. 1925లో ఆయన ఆర్ఎస్ఎస్ ఏర్పాటు గురించి చారిత్రాత్మకమైన కానీ సరళమైన ప్రకటన చేసినప్పుడు 17 మంది అక్కడ ఉన్నారు: “మేము ఈరోజు నుండి సంఘాన్ని ప్రారంభిస్తున్నాము” అని ప్రకటించారు. ఆ తర్వాత ఆ సమావేశం సంస్థ మొదటి కార్యకలాపాల గురించిన యోజన చేయడానికి ఆయన కూర్చునే గదికి (బైతఖానా) మారింది.
1998లో, హెడ్గేవార్ స్మారక్ సమితి దీనిని డాక్టర్ హెడ్గేవార్ మేనకోడలు కుటుంబం నుండి కొనుగోలు చేసింది. ఆమె అక్కడ నివసిస్తున్న ప్పటికీ మరోచోటకు మారాలని అనుకుంటున్న సమయంలో స్వాధీనం చేసుకుంది. పునరుద్ధరణ తర్వాత, 2000లో ఈ ఇంటిని ప్రజలకు తెరిచారు. కానీ ఇది అదే పాత ఇల్లా? కాదని చెప్పవచ్చు. అసలు నిర్మాణం కూల్చివేసి పునర్నిర్మించారు. ప్రతి అయితే,దాని మునుపటి రూపాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
హెడ్గేవార్ స్మారక్ సమితి నిర్వాహకుల ప్రకారం, ఇంటిని ఖచ్చితమైన నిర్మాణాన్ని పునఃసృష్టించడానికి 1.5 లక్షలకు పైగా చిత్రాలు తీశారు. “దీనిని కూల్చివేసే ముందు మిల్లీమీటర్ వరకు వివరణాత్మక కొలతలు తీసుకున్నాము. నేల నుండి కోట్-హ్యాంగర్ హుక్ దూరాన్ని కూడా కొలిచారు. తద్వారా దానిని సరిగ్గా అదే స్థలంలో ఉండేటట్లు చూసాము. ఏమీ మార్చలేదు. ఆయన భోజనం చేసిన చెక్క స్లాబ్ (పాట్), వంటగదిలోని మట్టి స్టవ్‌లు (చులి) అన్నీ ఖచ్చితంగా పునఃసృష్టించాము,” అని ప్రాజెక్ట్‌ను పర్యవేక్షించిన సివిల్ ఇంజనీర్ శ్రీనివాస్ వార్నేకర్ (66) తెలిపారు.
లోపలికి ప్రవేశించగానే, కుటుంబ దేవత ఉన్న ఒక చిన్న పూజ ఘర్ ఎడమ వైపున ఉంది. ఒక మార్గం డాక్టర్ హెడ్గేవార్ జన్మించిన గదికి దారితీస్తుంది. దీనికి మించి వంటగది ఉంది. దీనిని ఆయన భోజనాలకు కూర్చునే ప్రదేశంతో పాటు భద్రపరచారు. మొదటి అంతస్తు, దాని పొడవైన గది, ఆర్ఎస్ఎస్ ఏర్పడటానికి సాక్ష్యంగా నిలిచింది. ఇక్కడ ఒక బోర్డు మొదటి సమావేశానికి హాజరైన 17 మంది పేర్లను జాబితా ఉంచారు.
వీరిలో విశ్వనాథ్ కేల్కర్, భావుజీ కవారే, డి. ఎల్. వి. పరంజాపే, రఘునాథ్ బండే, భయ్యాజీ దాని, బాపు భేది, అన్నా వైద్య, కృష్ణరావు మొహరిల్, నర్హర్ పాలేకర్, దాదారావు పరమార్థ్, అన్నాజీ గైక్వాడ్, దేవఘరే, బాపురావు తెలాంగ్, తాత్యా తెలాంగ్, బాలాసాహెబ్ అథ్లే, బాలాజీ హుద్దర్, అన్నా సోహోని ఉన్నారు. ఆ గదిలో హెడ్గేవార్ పుస్తకాలు కూడా ఉన్నాయి. ఇప్పుడు చిరిగిపోయి పెళుసుగా ఉన్నాయి.
ఇంటి చుట్టూ ఉన్న కుటుంబాలు తమ ఆస్తులను అమ్మాలని నిర్ణయించుకోవడంతో, ఇంటిని ఒక స్మారక చిహ్నంగా భద్రపరచడానికి హెడ్గేవార్ స్మారక సమితి వాటిని కూడా కొనుగోలు చేసింది. వెనుక ఉన్న బావిని అలాగే భద్రపరిచారు. “ఒక్క రాయి కూడా కదలలేదు” అని వార్నేకర్ చెప్పారు.
ఆయన కుటుంబాన్ని గుర్తు చేసుకున్నారు: ఒకసారి ఒక బంగారు ఉంగరం ఈ బావిలో పడింది. హెడ్గేవార్, ఆయన సోదరుడు దానిని తిరిగి పొందడానికి రెండు బకెట్లతో రాత్రిపూట దానిని ఖాళీ చేశారు. పునరుద్ధరణ ప్రక్రియ చాలా శ్రమతో కూడుకున్నది. ఒక భాగాన్ని కూల్చివేసిన తర్వాత, ఫోటోలు ఖచ్చితమైన స్థానాలను సంగ్రహించలేకపోవడంతో, ప్రారంభ వివరాలకు మాత్రమే రెండు నెలల సమయం పట్టింది. మొత్తం పని 1.5 సంవత్సరాలకు పైగా కొనసాగింది. కార్మికులకు మార్గనిర్దేశం చేయడానికి ఒక ఇంజనీర్ శాశ్వతంగా ఆన్-సైట్‌లో పోస్ట్ చేశారు.
“సరళ నిర్మాణం సులభం, కానీ అసమాన, వంకరగా ఉన్న లక్షణాలను పునర్నిర్మించడం కష్టం. అందుకే ఇంజనీర్ ప్రతిరోజూ టేప్ కొలతతో అక్కడే నిలబడ్డారు” అని వార్నేకర్ వివరించారు. సరైన పైకప్పు పలకలను (కవేలు) కనుగొనడం మరొక సవాలు. “మేము విస్తృతంగా శోధించాము. మధ్యప్రదేశ్ అంతటా దాదాపు 900 కి.మీ. ప్రయాణించాము. చివరికి వాటిని జబల్పూర్‌లో కనుగొన్నాము. ఉపయోగించగల పాత పలకలు, సామగ్రిని అలాగే ఉంచారు. ఆర్కిటెక్ట్ అజయ్ థోంబ్రే సహాయంతో ఆర్కిటెక్ట్ ఎబి డోంగ్రే (85) వివరణాత్మక డ్రాయింగ్‌లను తయారు చేశారు,” అని వార్నేకర్ వివరించారు.
పునరుద్ధరించిన ఇల్లు లోపలి నుండి కూడా బలోపేతం చేశారు. అయితే ఇది బయటి నుండి కనిపించదు. తుప్పు పట్టకుండా ఉండటానికి స్టీల్ రీన్‌ఫోర్స్‌మెంట్‌లకు ఎపాక్సీ పూత పూశారు. వెదురుతో చికిత్స చేశారు. కలపను జాగ్రత్తగా మలిచారు. భద్రత కోసం కొన్ని మట్టి గోడలను ఇటుకలతో భర్తీ చేశార. సున్నాన్ని పోలి ఉండేలా కలిపారు. అయితే వాస్తవానికి తెల్ల సిమెంట్. ఫ్లోరింగ్ కింద రీన్‌ఫోర్స్డ్ సిమెంట్ కాంక్రీట్స్లాబ్‌ను జోడించారు.
“పాత ఇంటికి, కొత్త ఇంటికి మధ్య ఎటువంటి తేడా లేదు. అదే ఈ పని ప్రత్యేకత. పునర్నిర్మాణం అవసరం, ఎందుకంటే ఒక గోడ చాలా శిథిలావస్థకు చేరుకుంది. అది ఏ క్షణంలోనైనా కూలిపోయే అవకాశం ఉంది. ఈ రోజు కూడా, మీరు ఇక్కడ నిశ్శబ్దంగా కూర్చుంటే, మీరు బలమైన సానుకూల వైబ్‌లను అనుభవించవచ్చు, ”అని వార్నేకర్ పేర్కొన్నారు.
(ది ఇండియన్ ఎక్సప్రెస్ నుండి)
More Stories
మావోయిస్టుల్లో మల్లోజుల రాజీనామా ముసలం
బీహార్‌ ఎన్నికల్లో కొత్తగా 17 సంస్కరణలు
కల్తీ దగ్గు మందు ఏపీకి సరఫరా కాలేదు